Rijkdom heeft ons veel goeds gebracht, maar ook allerlei welvaartsaandoeningen: stress, minder gezond eten, straling en vervuiling. Yoga en ayurveda kunnen helpen verstandiger met onze gezondheid en welzijn om te gaan. Deel 3 over pitta dosha.
Alle artikelen in deze serie:
- introductie over Ayurveda en welvaartsaandoeningen
- welvaartsaandoeningen en vata dosha
- welvaartsaandoeningen en pitta dosha
- welvaartsaandoeningen en kapha dosha
Pitta dosha – intoleranties als erfenis van de industrialisatie
De tweede biologische manager die we allemaal in ons hebben – ongeacht welk type we zijn qua constitutie – is de pitta dosha. Pitta dosha is de manager van alle processen van omzetting en verbranding. Van spijsvertering tot en met cellulair metabolisme. Pitta dosha steunt hierbij op de oerelementen vuur en water, simpelweg omdat vuur alleen te heet zou zijn in ons organisme. Daarom heeft het lichaam dat vuur in een medium van water gezet.
Agni (vuur) is cruciaal voor onze gezondheid
Maar de hoofdfunctie van deze dosha is verbonden aan vuur – dat in ayurveda ook wel agni wordt genoemd. Agni is cruciaal voor onze gezondheid, want een goede omzetting en verbranding is essentieel voor het voortbestaan van ons organisme. Een slecht werkend ‘vuur’ – in maagdarmkanaal of elders – leidt tot wat in ayurveda wel ‘slijk’ of ama wordt genoemd.
Het is gemakkelijk voor onze tong om van alles te eten wat we lekker vinden. Zelden zijn we er ons echt van bewust dat dit allemaal juist en volledig verteerd moet worden om echt een plaats en functie te kunnen krijgen en vervullen binnen ons hooggespecialiseerde organisme.
Een slecht werkend ‘vuur’ – in maagdarmkanaal of elders – leidt tot wat in ayurveda wel ‘slijk’ of ama wordt genoemd.
De gevolgen van een incomplete verbranding
Is die verbranding en omzetting incompleet, dan moet het lichaam iets met de reststoffen gaan doen: alsnog proberen af te voeren of tijdelijk ergens ‘weg parkeren’ in ons lichaam. Gebeurt dit een enkele keer, dan heeft het lichaam veel manieren om voor die ballast adekwaat een oplossing te zoeken. Maar wordt dit een chronisch probleem, dan zamelen de ballaststoffen ofwel dit slijk, zich overal op in de weefsels. En dat leidt tot storingen op structureel én functioneel gebied.
Richtlijnen voor een goede agni (spijsvertering)
Omdat ayurveda dit punt van agni als essentieel ziet, zijn er ook op dit gebied een aantal richtlijnen geformuleerd die voor iedereen gelden. Wederom richtlijnen die helpen ter preventie, of als ondersteuning bij de behandeling van aandoeningen. En wederom richtlijnen die bij heel simpele zaken beginnen, in dit geval vooral wat betreft wat je eet, hoe je het eet, en wanneer je het eet.
Zo wijt ayurveda meer dan 50% van de moderne westerse aandoeningen aan het eten van een stevig ontbijt, vóórdat de maaltijd van de vorige avond geheel verteerd is. Ze hebben daar zelfs – al duizenden jaren geleden – een speciale naam aan gegeven: ‘slijk-gerelateerde indigestie’.
Zo wijt ayurveda meer dan 50% van de moderne westerse aandoeningen aan het eten van een stevig ontbijt, vóórdat de maaltijd van de vorige avond geheel verteerd is.
Wachten op een echt hongergevoel
De beste remedie daartegen is simpel: wachten met je ontbijt totdat je werkelijk een hongergevoel hebt. In de praktijk ligt dat wat moeilijker: de meeste mensen met een modern en westers eetpatroon hebben verleerd wat een waarlijk hongergevoel is: een licht en enthousiasme brengende gloed vanuit de maagstreek.
Wat wij kennen als honger is vaak verbonden met een zwak gevoel, met irritatie, of met een gevoel van psychologische leegte. Daar reageren we vaak (te) snel op en dat betekent in de praktijk dat we vaak alweer eten, voordat de spijsvertering van de vorige dag volledig zijn werk heeft gedaan (en de darmen ook geleegd zijn, als onderdeel daarvan; zie deel1 over welvaartsaandoeningen en vata dosha).
Wat wij kennen als honger is vaak verbonden met een zwak gevoel, met irritatie, of met een gevoel van psychologische leegte.
Kruiden en specerijen als agni-ondersteuners
Daarnaast kent ayurveda remedies voor het ondersteunen van een goed vuur op het gebied van voeding en dieet, met name ook wat betreft lichter eten alsmede het gebruik van kruiden en specerijen in het eten (en die hoeven niet oosters of Indiaas te zijn!). Ook kent ayurveda specifieke plantaardige remedies die helpen om agni een extra duwtje in de rug te geven.
Een goed voorbeeld daarvan is de complexremedie Trikatu, bestaande uit gember, zwarte peper en lange peper. Daarnaast zijn er – voor specifieke condities – nog weer heel specifieke agni-formules, dat zijn er tientallen. Het consequent doorvoeren van goede agni-leef- en eetregels alsmede de wijze inzet van keukenkruiden en kruidenremedies, kan een zeer goede bijdrage leveren aan het voorkomen en verlichten van welvaartsaandoeningen.
Naar het lichaam luisteren en alleen eten wanneer je werkelijk honger/trek hebt.
Eetregels om agni te ondersteunen
- Naar het lichaam luisteren en alleen eten wanneer je werkelijk honger/trek hebt. Vaak moet je jezelf wel trainen om dit gevoel van honger/trek goed waar te kunnen nemen.
- Niet teveel eten: 1/2 – 2/3 vast voedsel, 1/4 water, 1/4 leeg laten.
- Eet niet te snel, maar ook niet te langzaam.
- Kauw het voedsel goed; de spijsvertering begint in de mond!
- Eten van natuurlijke en verse voeding, bij voorkeur biologisch: meer voedingswaarde, meer enzymen (dus meer agni).
- Geen koude (zeker geen extreem koude) voedingsmiddelen of dranken gebruiken.
- Geen overmatig gekruide (met name niet teveel scherpe/pittige kruiden), zware, gebraden/gefrituurde, vette, of tot aan zwart verbrande voedingsmiddelen gebruiken.
- Een periode van 4 – 6 uur tussen alle maaltijden in acht nemen, in die periode niets eten, tenzij een kleine, lichte snack (bijvoorbeeld één stukje fruit). Maar geen kleine tussendoormaaltijden’.
- Regelmatig drinken of kleine slokjes nemen van warm water, dat enige tot 10-20 minuten gekookt heeft, of zeer lichte kruidenthees/medicinaal water. Eventueel wat verse gember daarbij nemen, of wat gember meekoken.
- Regelmatig een lichte vastendag, bijvoorbeeld monodieet met kichari of groentesappen/soep, inlassen.
- Voor iedere maaltijd wat citroen/limoen met zout en honing innemen. Eventueel wat gember met citroensap, zout en honing.
- Zorg ervoor dat in de hoofdmaaltijden alle zes smaken in juiste proporties terug te vinden zijn.
- Bij de bereiding van maaltijden kruiden gebruiken die agni ondersteunen, bijvoorbeeld: gember, zwarte peper, cayenne, kaneel, pippali, kardemom.
- Een kleine salade als eerste gerecht van de hoofdmaaltijd helpt bij het produceren van de juiste enzymen die nodig zijn om het gekookte voedsel te verteren. Vata-typen dienen voorzichtig te zijn met rauwe groenten, inclusief salade.
- Fruit kan beter enige tijd voor het eten of geheel apart geconsumeerd worden.
Het hoofdkantoor van pitta dosha: de dunne darm
Het hoofdkantoor van pitta dosha is de dunne darm. Een goede zorg voor de dunne darm en het ‘vuur’ daarin, is erg belangrijk. Kruiden en specerijen ondersteunen het spijsverteringsvuur.
Ayurveda kent ook een aantal plantaardige complexremedies die als ondersteuning bij de maaltijd kunnen worden ingenomen. Het open en vrij houden van het hele gebied van de dunne darm – het solar plexus gebied – kan ook met behulp van yoga goed ondersteund worden.
Yoga voor de dunne darm
- Geef veel aandacht aan het solar plexusgebied in yogahoudingen
- Denk daarbij voor aan ‘twists’ – houdingen waarbij het middendeel van de romp gedraaid wordt
- Doe pranayama oefeningen waarbij het vuur een beetje opgepompt wordt, zoals kapalabati of bhastrika
- Als er echter al teveel hitte is, dan eerder een verkoelende pranayama, zoals shitali
- Maak jezelf bekend met pitta-balancerende ayuryoga
- Klik hier voor meer ayurvedische kruidenremedies ter ondersteuning van de dikke darm.
- Kijk hier verder voor meer informatie over pitta dosha: Pitta dosha in de rubriek De Yogadokter.
- Meer informatie over een ayurvedische voedingscursus waar je alles over Agni leert.
- Wil je alles lezen over de kijk van ayurveda en welvaartsaandoeningen, lees dan ook: de introductie, het artikel over vata dosha, en het artikel over kapha dosha.
