Vanuit de yoga is pranayama meer dan alleen ademhalingsoefeningen: het gaat ook om het trainen van je denken. In dit tweeluik geven we je sleutels om op een ayurvedisch verantwoorde manier met je ademhaling, prana en energie om te gaan. In dit afsluitende deel gaan we in op de 5 richtingen die prana in ons lichaam heeft. (lees hier deel 1)
Pranayama wordt vaak vertaald met ‘ademhalingsoefeningen’. Via onze ademhaling en door middel van voeding komt prana – als een subtiele levensenergie – ons lichaam in. Het voedt daar lichaam én geest. Zodat we ons levendig en helder kunnen voelen. De luchtwegen spelen daarbij een belangrijke rol.
Pranayama helpt bij het sterk maken van de prana-inname. Er zijn veel pranayama-methoden die je kunt toepassen. Een aantal daarvan is eenvoudig te beoefenen, zoals beschreven in deel 1 van deze serie. Andere vormen van pranayama kun je het best direct van een (yoga) leraar leren. Weer andere oefeningen zijn eenvoudig te doen, bijvoorbeeld een goede ademhaling gekoppeld aan lichaamsoefeningen voor ieder van de vijf subdoshas van vata dosha.
Pranayama helpt bij het sterk maken van de prana-inname: dat betekent meer levensenergie en minder vermoeidheid
De vijf subdoshas van vata
Vata is de manager van beweging in het lichaam (en in je geest). De naam ‘vata’ komt van de wortel ‘va-‘ in het Sanskriet, een taal die verwant is aan Europese talen. Vandaar ‘vamos a la playa’ in het Spaans: ‘laten we naar het strand gaan’. Het is het element lucht dat vata dosha helpt bewegen (vata bestaat uit de elementen lucht en ether of ruimte).
Vata dosha kent vijf subvormen van deze ‘bewegings-wind’ in het lichaam – deze heten ‘vayu’s’ en vayu betekent ‘wind’: prana vayu, udana vayu, vyana vayu, samana vayu en apana vayu. Ieder daarvan heeft zijn eigen bewegingsrichting en –functie.
Prana is de levensadem die zorgt dat de mind en de ademhaling goed werken. Prana zorgt er ook voor dat levensenergie in het algemeen goed in het lichaam kan worden opgenomen, ook uit voeding bijvoorbeeld. Wanneer de mind zich niet lekker voelt – zoals bij angst – dan verandert meteen de ademhaling en wordt deze onrustiger.
Omgekeerd kan pranayama goed helpen om ons denken weer rustiger te maken. ‘Alternate nostril breathing’ (zie onder) – uitgevoerd op een rustige manier – is een goede methode om de geest rustiger te maken. Bovendien kun je op die manier meer energie opnemen, wat bijvoorbeeld extra nuttig kan zijn bij chronische vermoeidheid of mentale uitputting (depressie, burn out).
Udana vayu en pranayama
Udana vayu is de ‘wind’ in het lichaam die vanuit de buik of vanuit het middenrif omhoog beweegt. We kunnen door Udana rechtop staan, ons hoofd rechtop houden, en levensenthousiasme tot uiting brengen. Udana is ook verantwoordelijk voor het pompen van bloed naar de hersenen, het geven van kleur aan het gezicht, en de mogelijkheid om stemgeluid voort te brengen. Ook bepaalt het of we onze diepste gevoelens een stem durven te geven.
Hoera gaat tenslotte over levensenthousiasme. Zingen en zoemen zijn ook goed voor Udana
Een goede pranayama-oefening ter ondersteuning van Udana: ga rechtop staan met je armen ontspannen naast je lichaam. Adem helemaal uit. Op de inademening ga je tegelijkertijd langzaam op je tenen staan en je tilt je armen voorlangs de lucht in. Alsof je een ‘hoera-beweging’ maakt. Je kunt er stil ‘hoera’ bij denken of dat hardop doen! Hoera gaat tenslotte over levensenthousiasme. Adem vervolgens rustig weer in en uit en laat de armen terug naar beneden komen. Herhaal dit een aantal maal. Zingen en zoemen zijn ook goed voor Udana.
Vyana vayu en pranayama
Vyana vayu is de wind die van het middelpunt naar de periferie beweegt, direct of in cirkels. Het lichaam gebruikt deze energie voor de circulatie, vandaar dat Vyana vayu haar zetel heeft in het hart. Ook helpt Vyana bij lichaamsbeweging zoals rennen en sporten. Dus ook bij de meer intense en snelle vormen van yoga.
Als je een ademhaling met deze beweging wilt ondersteunen, kun je het volgende doen: ga rechtop staan en adem diep in. Adem vervolgens volledig uit en breng daarbij je handen in namasté-positie tot voor je hart. Adem vervolgens diep in en strek daarbij je handen met opengevouwen palmen horizontaal zover mogelijk naar beide zijden. Adem weer uit en laat de handen terugkomen in de bid-positie voor het hart. Herhaal dit een aantal keer. Je kunt de ademhaling intensiveren door tijdens het uitstrekken op de tenen te gaan staan, en bij de terugkeer tot bid-positie weer naar beneden te komen, of zelfs door je knieën te buigen.
Samana vayu en pranayama
Samana vayu is de ‘balancerende’ wind in het lichaam, en beweegt horizontaal in golven. Samana is verantwoordelijk voor bijvoorbeeld een goede en evenwichtige darmbeweging. De zetel van Samana is dan ook in de buik. Diepe, langzame, rustige, en lange in- en uitademing kan een goede oefening ter ondersteuning van deze vayu zijn. Waarbij het extra van belang is om de adem goed te voelen juist in dat gebied dieper in de buik.
Ook Kapalabati, maar dan een meer rustige vorm ervan, kan helpen Samana vayu te ondersteunen. Belangrijk bij Kapalabati zijn de rustpauzes tussen de series Kapalabati-stootjes. Het is belangrijk om eerst van je yogadocent goede instructies voor Kapalabati te krijgen alvorens er mee aan de slag te gaan.
Als je met een gewone, diepe ademhaling of Ujjayi, met lichaamsbewegingen Samana extra wilt ondersteunen, kun jet het volgende doen: ga rechtop staan en leg je handen op je buik. Adem diep in naar het gebied onder je handen toe. Adem vervolgens uit en laat de armen en handen schuin hangend naar de zijkant bewegen. Een ontspannen beweging waarbij je eventueel een heel klein beetje op je tenen kunt gaan staan. Daarna beweeg je op de inademing je handen weer langzaam terug naar op je buik. Herhaal dit een aantal keer, en blijf je richten op een horizontale rust in je buik.
Een goede zorg voor Samana kan helpen bij onder andere nerveuze buikklachten, of maagdarmproblemen als gevolg van een onregelmatige spijsvertering.
Apana vayu en pranayama
Apana vayu is de wind die naar beneden of naar buiten toe beweegt. Apana is daarmee verantwoordelijk voor het juist afvoeren van ontlasting, urine, menstruatie, en van de uitademing. Ook is het verantwoordelijk voor ejaculatie en geboorte van een baby. Behalve voor de intense en kortdurende momenten van ‘afvoer’ is Apana tevens een soort anker-schotel voor alle erboven liggende vayu’s. Apana is daarmee de bewaker van alle levensenergie bij elkaar. Daarom vraagt deze vayu altijd extra zorg.
Een heel eenvoudige oefening die iedereen iedere dag weer kan doen, is tijdens het naar de WC gaan voor ontlasting goed op de ademhaling te letten. Het is daarbij belangrijk diep en ontspannen tot onderaan het lichaam – bij het perineum – te ademen, en daarbij jezelf een energetische schotel onderin het lichaam voor te stellen. Je kunt deze energetische schotel afwisselend aan- en ontspannen. Daarbij kun je licht je spieren gebruiken, tot en met de kringspier van de anus.
Voor een gezond functioneren van je seksuele energie en potentie is een evenwichtig functioneren van prana en apana vayu van groot belang.
Verder zijn alle eerder genoemde vormen van pranayama in te zetten om deze vayu te ondersteunen. Belangrijk daarbij is een goed gronding of aarding, en diep – heel diep – en ontspannen naar onderin het bekkengebied te ademen.
Prana en apana vayu
Voor een gezond functioneren van je seksuele energie en potentie is een evenwichtig functioneren van prana en apana vayu van groot belang. Prana zorgt voor het innemen door het lichaam van universele levensenergie. Apana vayu zorgt voor eliminatie uit het lichaam, waaronder ook seksuele activiteit en ejaculatie valt.
Vata heeft in het algemeen haar zetel in het bekkengebied, hetzelfde gebied waar zich ook de voortplantingsorganen bevinden. Met name apana vayu bevindt zich – als gespecialiseerde subdosha van vata – in datzelfde gebied.
Prana en apana vayu bewegen bovendien met elkaar in een soort ritme dat belangrijk is voor het lichaam en haar functies. Zowel ayurveda als yoga hebben (kruiden)remedies en methoden ontwikkeld om dit ritme te ondersteunen of – bij problemen – weer in balans te brengen. Belangrijk daarbij is een regelmatige en gezonde dagelijkse routine van lichaamsverzorging en –beweging en zo mogelijk ook meditatie en vergelijkbare disciplines.
Ayurveda, yoga en specerijen of kruiden voor de vijf vayus
Zowel yoga als ayurveda maken binnen hun discipline traditioneel veel gebruik van kruiden. Kruiden zijn een vorm van gespecialiseerde voeding. Waar gewone voeding het concrete fysieke lichaam voeden, hebben kruiden de meerwaarde dat zijn ook of met name het prana-lichaam voeden. Het prana-lichaam zou men ook kunnen omschrijven als het systeem van vitale energie in het lichaam.
Kruiden vormen daarmee een lichtere en meer subtiele vorm van voeding dan gewone voeding. Daarnaast hebben ze de eigenschap de subtiele vloeistoffen verbonden met de endocriene klieren positief te beïnvloeden alsmede de stroom van prana – en daarmee de vijf vayu’s – te stimuleren.
Kruiden en de vijf vayu’s
De vijf vayu’s van vata en prana (als levensenergie) spelen een belangrijke rol zowel voor lichamelijke genezing als voor innerlijke groei. Prana vormt de brug tussen lichaam en geest. De ‘vijf prana’s’ uit yoga hebben hun ayurvedische parallel in de vijf vayu’s, de 5 subdoshas van vata dosha.
Hieronder lees je een overzicht van de vijf prana’s en vayu’s, van een paar bekende kruiden die de werking van ieder van hen stimuleren, en hun specifieke werking op lichaam en geest.
Zowel yoga als ayurveda maken binnen hun discipline traditioneel veel gebruik van kruiden.
Prana:
Kruiden die prana vayu stimuleren zijn over het algemeen aromatische en zweetdrijvende kruiden met de volgende eigenschappen:
- ze werken positief op de ademhaling
- ze openen hoofd en voorhoofdsholten
- ze stimuleren geest en zintuigen
- ze werken stimulerend op de eetlust
Een paar bekende kruiden die positief op prana werken zijn voornamelijk:
- eucalyptus
- kaneel
- kruidnagel
- pippali (lange peper)
- salie
- tijm
- tulsi (Heilige Basilicum)
Udana:
Kruiden die udana vayu en udana prana stimuleren zijn over het algemeen aromatische en samentrekkende kruiden met de volgende eigenschappen:
- ze versterken de stem en stoppen hoest
- ze doen vitaliteit toenemen en stimuleren wil en inspanning
Een paar bekende kruiden die positief op udana werken zijn:
- zoethout
- pepermunt
- tulsi (Heilige Basilicum)
- kalmoes
- klein hoefblad
- haritaki
Vyana:
Kruiden die vyana vayu en vyana prana stimuleren zijn over het algemeen aromatische en bittere kruiden met de volgende eigenschappen:
- ze stimuleren bloedcirculatie en het hart
- ze stimuleren circulatie en bewegingen van het musculaire en skeletsysteem
Een aantal kruiden die positief op vyana werken zijn:
- kaneel
- saffraan
- geelwortel (Curcuma)
- siberische ginseng
- guduchi (Tinospora cordifolia – een bekende ayurvedische immuunversterker)
- arjuna (Terminalia arjuna – een ayurvedisch kruid voor het hart)
- guggulu (een soort wierook-hars dat in ayurveda veel gebruikt wordt)
Samana:
Kruiden die samana vayu en samana prana stimuleren zijn over het algemeen aromatische kruiden met de volgende eigenschap:
- ze helpen bij het verteringsproces en de opname van voeding in de dunne darm
Een aantal kruiden die positief op samana werken zijn:
-
Venkel is een goed kruid voor vata zwarte peper
- basilicum
- cayennepeper
- gember
- kardemom
- komijn
- mosterd
- nootmuskaat
- trikatu (een ayurvedisch mengsel van zwarte peper, gember en lange peper)
- venkel
Apana:
Kruiden die apana vayu en apana prana stimuleren zijn over het algemeen mild laxerende kruiden met de volgende eigenschappen:
- ze stimuleren de uitscheiding
- ze reinigen de lichaamskanalen die een neerwaartse functie hebben
- ze helpen bij de opname van prana in de dikke darm
Een paar bekende kruiden die positief op Apana werken zijn:
- aloe vera
- asafoetida/hing
- castorolie/wonderolie
- haritaki
- lijnzaad
- hingasthak churna (een ayurvedische formule van 8 kruiden en specerijen)
- trifala (een ayurvedische formule van drie ‘vruchten’, haritaki is er een van)
Beweeg je vrij
In dit artikel hebben we de connectie van prana en de vijf vayu’s – de subdoshas van vata dosha – en hun ‘bewegingsrichtingen’ onderzocht. Met simpele oefeningen en een aantal specerijen en kruiden kun je voor jezelf aan de slag en een bijdrage leveren aan meer gezondheid en minder stress. Beweeg je vrij!
Wil je op een eenvoudige manier met specerijen en kruiden je vijf vayu’s ondersteunen?
bekijk producten
